عذاب بنی اسرائیل (قرآن)با اینکه درهای رحمت به روی قوم بنی اسرائیل گشوده بود، و اگر از فرصت استفاده می‌کردند می‌توانستند، گذشته و آینده خود را اصلاح کنند، اما ستمکاران بنی اسرائیل نه تنها استفاده نکردند بلکه فرمان پروردگار را بر خلاف آنچه به آنها گفته شده بود عمل کردند، سرانجام به خاطر این نافرمانی و طغیان و ظلم و ستم بر خویشتن و بر - دیگران عذابی از آسمان بر آنها نازل شد. ۱ - حرمت شکنان شنبهگرفتاری حرمت شکنان شنبه از بنی اسرائیل، به عذاب شدید و خوارکننده تبدیل شد: «ومن قوم موسی... • وسـلهم عن القریة التی کانت حاضرة البحر اذ یعدون فی السبت اذ تاتیهم حیتانهم یوم سبتهم شرعا ویوم لایسبتون لاتاتیهم کذلک نبلوهم بما کانوا یفسقون• واذ قالت امة منهم لم تعظون قوما الله مهلکهم او معذبهم عذابا شدیدا قالوا معذرة الی ربکم ولعلهم یتقون• فلما نسوا ما ذکروا به انجینا الذین ینهون عن السوء واخذنا الذین ظـلموا بعذاب بـیس بما کانوا یفسقون» و از قوم موسی... • و از آنها درباره (سرگذشت شهری که در ساحل دریا بود سوال کن، و) بخاطر بیاور هنگامی را که آنها در روز شنبه تجاوز (و طغیان در برابر قانون خدا) می‌کردند، همان هنگام که ماهیانشان روز شنبه (که روز تعطیل و استراحت - شان بود) آشکار می‌شدند اما در غیر روز شنبه به سراغ آنها نمی‌آمدند، اینگونه آنها را به چیزی آزمایش کردیم که در برابر آن نافرمانی می‌نمودند• و هنگامی را که گروهی از آنها (به گروه دیگر) گفتند چرا جمعی (گنهکار) را اندرز می‌دهید که سرانجام خداوند آنها را هلاک خواهد کرد و یا به عذاب شدیدی گرفتار خواهد ساخت (آنها را به حال خود واگذارید تا نابود شوند) گفتند: (این اندرزها) برای اعتذار (و رفع مسئولیت) در پیشگاه پروردگار شماست، به علاوه شاید آنها (بپذیرند و از گناه بازایستند و) تقوی پیشه کنند• اما هنگامی که تذکراتی را که به آنها داده شده بود فراموش کردند، نهی کنندگان از بدی را رهائی بخشیدیم و آنها را که ستم کردند به عذاب شدیدی بخاطر نافرمانی شان گرفتار ساختیم. ۱.۱ - مراد از قریهمقصود از «قریه» همان سرزمینی است که در بیت المقدس واقع بوده و بنی اسرائیل ماءمور شدند تا آن شهر را فتح نموده و با اهل آنجا که از عمالقه بوده‌اند جنگیده و ایشان را هزیمت دهند و شهر را تصرف کنند، بنی اسرائیل از این ماءموریت سر باز زده و در نتیجه به سرگردانی در بیابان «تیه» مبتلا شدند. ۱.۲ - معنای نسیانانسان وقتی به وسایل و وسایط مختلفی که خداوند در اختیارش گذاشته متذکر و متوجه به تکالیفی الهی شود (و حتما می‌شود) امتثال آن تکالیف یا موافق طبع و میل درونی او است و یا نیست، و در صورتی که موافق طبع او نباشد یا بخاطر خدا از میل نفسانی خود چشم پوشیده و آن تکالیف را انجام می‌دهد، و یا به حدود الهی و تکالیف او وقعی ننهاده و بخاطر میل نفسانی خود خدا را معصیت می‌کند، چیزی که هست بار اول از این نافرمانی خود در دل احساس شرمساری و ناراحتی می‌کند، و در هر بار دیگری که نافرمانی را تکرار کند آن احساس ضعیف تر شده و بی اعتنایی به امر پروردگار در نظرش آسان تر می‌شود، همچنانکه اثر تذکرهای انبیاء علیهم‌السّلام هم در دلش کمتر می‌گردد، و خلاصه در هر تکراری امکان معصیت در نظرش قوی تر و اثر تذکرات ضعیف تر شده تا آنجا که بطور کلی تذکرات در دلش بی اثر و وجود و عدمش یکسان می‌شود، در آیه مورد بحث که فرمود: «فلما نسوا ما ذکروا به...»مقصود از نسیان همین بی اثر شدن تذکرات است. ۱.۳ - سه دلالت آیهو در خود آیه دلالت هست بر اینکه نجات یافتگان از ایشان تنها همان اشخاصی بوده‌اند که نهی از منکر می‌کردند، و خداوند مابقی ایشان یعنی مرتکبین صید ماهی در روز شنبه و آن کسانی را که سکوت کرده بودند و تازه به دسته اول اعتراض می‌کردند که چرا ایشان را موعظه می‌کنید، همه را به عذاب خود هلاک کرده است. و نیز آیه دلالت می‌کند که خداوند اعتراض کنندگان را بخاطر سکوتشان و ترک نکردن مراوده با ایشان شریک ظلم و فسق متجاوزین شناخته است. و نیز آیه شریفه دلالت می‌کند بر یک سنت عمومی الهی - نه اینکه این روش تنها اختصاص به بنی اسرائیل داشته باشد - و آن سنت این است که جلوگیری نکردن از ستم ستمگران و موعظه نکردن ایشان در صورت امکان، و قطع نکردن رابطه با ایشان در صورت عدم امکان موعظه، شرکت در ظلم است، و عذابی که از طرف پروردگار در کمین ستمگران است در کمین شرکای ایشان نیز هست. ۲ - متمردانعذاب ذلت بار تا روز قیامت ، کیفر الهی برای متمردان بنی اسرائیل است: «ومن قوم موسی... • فلما عتوا عن ما نهوا عنه قلنا لهم کونوا قردة خـسـین• واذ تاذن ربک لیبعثن علیهم الی یوم القیـمة من یسومهم سوء العذاب ان ربک لسریع العقاب...» و از قوم موسی... • هنگامی که در برابر فرمانی که به آنها داده شده بود سرکشی نمودند به آنها گفتیم به شکل میمونها در آئید و طرد شوید• و (نیز بخاطر بیاور) هنگامی را که پروردگارت اعلام کرد تا دامنه قیامت کسی را بر آنها مسلط خواهد ساخت که آنها را به طور مداوم در عذاب سختی قرار دهد، زیرا پروردگارت مجازاتش سریع (در عین حال در مقابل توبه کاران آمرزنده و مهربان است. ۳ - خونریزان و آواره سازانعذاب شدن بنی اسرائیل به شدیدترین عقوبتها، به دلیل آدم کشی و آواره سازی هم کیشان خود بود: «واذ اخذنا میثـق بنی اسرءیل... • واذ اخذنا میثـقکم لاتسفکون دماءکم ولاتخرجون انفسکم من دیـرکم ثم اقررتم وانتم تشهدون• ثم انتم هـؤلاء تقتلون انفسکم وتخرجون فریقا منکم من دیـرهم... فما جزاء من یفعل ذلک منکم الا خزی فی الحیوة الدنیا ویوم القیـمة یردون الی اشد العذاب... • اولـئک الذین اشتروا الحیوة الدنیا بالاخرة فلایخفف عنهم العذاب ولا هم ینصرون» و (به یاد آورید) زمانی را که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم... • و هنگامی را که از شما پیمان گرفتیم که خون یکدیگر نریزید، و یکدیگر را از سرزمین خود بیرون نکنید، و شما اقرار کردید (و بر این پیمان) گواه بودید• اما این شما هستید که یکدیگر را به قتل می‌رسانید، و جمعی از خودتان را از سرزمینشان بیرون می‌کنید و در این گناه و تجاوز به یکدیگر کمک می‌کنید (و اینها همه نقض پیمانی است که با خدا بسته‌اید) ولی اگر بعضی از آنها به صورت اسیران نزد شما آیند فدیه می‌دهید و آنها را آزاد میسازید! در حالی که بیرون ساختن آنان بر شما حرام بود، آیا به بعضی از دستورات کتاب آسمانی ایمان می‌آورید و به بعضی کافر می‌شوید؟! برای کسی که این عمل (تبعیض در میان احکام و قوانین خدا) را انجام دهد جز رسوائی در این جهان ، و باز گشت به شدیدترین عذابها در روز رستاخیز، چیز دیگری نخواهد بود، و خداوند از اعمال شما غافل نیست• اینها همان کسانند که آخرت را به زندگی دنیا فروخته‌اند لذا در مجازات آنها تخفیف داده نمی‌شود و کسی آنها را یاری نخواهد کرد. ۳.۱ - پیمان شکناندر این پیمان که بنی اسرائیل خود شاهد آن بودند و به آن اقرار کردند این مطالب آمده است : ۱ - توحید و پرستش خداوند یگانه، چنانکه نخستین آیه می‌گوید: بیاد آورید زمانی را که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم جز الله (خداوند یگانه) را پرستش نکنید، (و در برابر هیچ بتی سر تعظیم فرود نیاورید) «و اذ اخذنا میثاق بنی اسرائیل لا تعبدون الا الله». ۲ -و نسبت به پدر و مادر نیکی کنید «و بالوالدین احسانا». ۳ -نسبت به خویشاوندان و یتیمان و مستمندان نیز به نیکی رفتار نمائید «و ذی القربی و الیتامی و المساکین». ۴ -و با سخنان نیکو با مردم سخن گوئید «و قولوا للناس حسنا». ۵ - نماز را بر پا دارید (و در همه حال به خدا توجه داشته باشید) «و اقیموا الصلوة». ۶ -در ادای زکات و حق محرومان، کوتاهی روا مدارید «و آتواالزکاة». اما شما جز گروه اندکی سرپیچی کردید، و از وفای به پیمان خود، رویگردان شدید «ثم تولیتم الا قلیلا منکم و انتم معرضون». ۷ -و به یاد آرید هنگامی که از شما پیمان گرفتیم خون یکدیگر را نریزید «و اذ اخذنا میثاقکم لا تسفکون دمائکم». ۸ -یکدیگر را از خانه‌ها و کاشانه‌های خود بیرون نکنید «و لا تخرجون انفسکم من دیارکم». ۹ -چنانچه کسی در ضمن جنگ از شما اسیر شد، همه برای آزادی او کمک کنید، فدیه دهید و او را آزاد سازید (این ماده از پیمان از جمله «افتؤ منون ببعض الکتاب و تکفرون ببعض» که بعدا خواهد آمد استفاده می‌شود). شما به همه این مواد اقرار کردید و بر این پیمان گواه بودید «ثم اقررتم و انتم تشهدون». ولی شما بسیاری از مواد این میثاق الهی را زیر پا گذاشتید، شما همانها بودید که یکدیگر را به قتل می‌رساندید و جمعی از خود را از سرزمینشان آواره می‌کردید «ثم انتم هؤ لاء تقتلون انفسکم و تخرجون فریقا منکم من دیارهم». ((و در انجام این گناه و تجاوز به یکدیگر کمک می‌کنید)) (تظاهرون علیهم بالاثم و العدوان). اینها همه بر ضد پیمانی بود که با خدا بسته بودید. ۳.۲ - خواری و ذلت در دنیاخواری و ذلت در دنیا، عذاب خونریزان و آواره سازان بنی اسرائیل بوده است: «واذ اخذنا میثـق بنی اسرءیل... • واذ اخذنا میثـقکم لاتسفکون دماءکم ولاتخرجون انفسکم من دیـرکم ثم اقررتم وانتم تشهدون• ثم انتم هـؤلاء تقتلون انفسکم وتخرجون فریقا منکم من دیـرهم... فما جزاء من یفعل ذلک منکم الا خزی فی الحیوة الدنیا...» و (به یاد آورید) زمانی را که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم... • و هنگامی را که از شما پیمان گرفتیم که خون یکدیگر نریزید، و یکدیگر را از سرزمین خود بیرون نکنید، و شما اقرار کردید (و بر این پیمان) گواه بودید• اما این شما هستید که یکدیگر را به قتل می‌رسانید، و جمعی از خودتان را از سرزمینشان بیرون می‌کنید و در این گناه و تجاوز به یکدیگر کمک می‌کنید (و اینها همه نقض پیمانی است که با خدا بسته‌اید) ولی اگر بعضی از آنها به صورت اسیران نزد شما آیند فدیه می‌دهید و آنها را آزاد میسازید! در حالی که بیرون ساختن آنان بر شما حرام بود، آیا به بعضی از دستورات کتاب آسمانی ایمان می‌آورید و به بعضی کافر می‌شوید؟! برای کسی که این عمل (تبعیض در میان احکام و قوانین خدا) را انجام دهد جز رسوائی در این جهان، و باز گشت به شدیدترین عذابها در روز رستاخیز ، چیز دیگری نخواهد بود، و خداوند از اعمال شما غافل نیست. ۴ - کفرپیشگانعذاب خوارکننده، کیفر کفرپیشگان بنی اسرائیل است: «ولقد ءاتینا موسی الکتـب وقفینا من بعده بالرسل وءاتینا عیسی ابن مریم البینـت وایدنـه بروح القدس افکلما جاءکم رسول بما لاتهوی انفسکم استکبرتم ففریقا کذبتم وفریقا تقتلون• بئسما اشتروا به انفسهم ان یکفروا بما انزل الله بغیا ان ینزل الله من فضله علی من یشاء من عباده فباءو بغضب علی غضب وللکـفرین عذاب مهین» ما به موسی کتاب ( تورات ) دادیم، و بعد از او پیامبرانی پشت سر یکدیگر فرستادیم و به عیسی بن مریم دلائل روشن بخشیدیم، و او را بوسیله روح القدس تاءیید نمودیم، آیا هر زمان پیامبری بر خلاف هوای نفس شما آمد در برابر او تکبر کردید (و از ایمان آوردن به او خود داری نمودید و به این قناعت نکردید بلکه) عده‌ای را تکذیب نموده، جمعی را بقتل رساندید؟• ولی آنها در مقابل بد بهائی، خود را فروختند که بناروا به آیاتی که خدا فرستاده بود کافر شدند و معترض بودند چرا خداوند به فضل خویش بر هر کس از بندگان خود بخواهد آیات خود را نازل می‌کند، لذا خشم خداوند یکی پس از دیگری آنها را فرو گرفت و برای کافران مجازاتی خوار کننده است. ۵ - ستمکارانقرآن کریم در مورد نزول عذاب آسمانی بر ستمکاران بنی اسرائیل می فرماید: «فبدل الذین ظـلموا قولا غیر الذی قیل لهم فانزلنا علی الذین ظـلموا رجزا من السماء بما کانوا یفسقون» اما افراد ستمگر این سخن را تغییر دادند (و به جای آن جمله استهزاء آمیزی می‌گفتند) و لذا ما بر ستمگران در برابر این نافرمانی عذابی از آسمان فرستادیم. «فبدل الذین ظـلموا منهم قولا غیر الذی قیل لهم فارسلنا علیهم رجزا من السمآء بما کانوا یظـلمون» اما کسانی که از آنها ظلم و ستم (بر خویشتن) کردند این سخن (و آن برنامه‌ها) را دگرگون ساختند و غیر از آنچه به آنها گفته شده بود انجام دادند لذا بخاطر ستمی که روا داشتند بلائی از آسمان بر آنها نازل شد. ولی با اینکه درهای رحمت به روی آنها گشوده بود، و اگر از فرصت استفاده می‌کردند می‌توانستند، گذشته و آینده خود را اصلاح کنند، اما ستمکاران بنی اسرائیل نه تنها استفاده نکردند بلکه فرمان پروردگار را بر خلاف آنچه به آنها گفته شده بود عمل کردند «فبدل الذین ظلموا منهم قولا غیر الذی قیل لهم». سرانجام به خاطر این نافرمانی و طغیان و ظلم و ستم بر خویشتن و بر - دیگران عذابی از آسمان بر آنها نازل کردیم «فارسلنا علیهم رجزا من السماء بما کانوا یظلمون». ۶ - پانویس۷ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶ف ص۳۷۹، برگرفته از مقاله «عذاب بنی اسرائیل». |